Na czym polega bicie w przelocie, czyli en passant?

Nawet jeśli grasz w szachy od dłuższego czasu, możesz nie wiedzieć, jak wykonać bicie w przelocie. Szachy to bardzo złożona gra, a taki manewr łamie wiele zasad, których uczymy się na pierwszych lekcjach. Tylko w tym ruchu możesz zbić bierkę z pola, na którym ona nie stoi!

Czym zatem jest bicie w przelocie w szachach? To nietypowe bicie piona przy pomocy drugiego piona. Czasem określa się je mianem en passant z francuskiego, czyli dosłownie w przejściu, przelocie. Oznacza to też „mimochodem”, od niechcenia.

Bicie w przelocie: zasady

Nawet zupełnie zieloni szachiści wiedzą, że pionek na szachownicy porusza się tylko o jedno pole… albo o dwa w pierwszym ruchu. I to właśnie powód, dla którego istnieje bicie en passant. Ten ruch można wykonać tylko, jeśli przeciwnik da ci do niego okazję.

Jeśli chcesz wykonać bicie w przelocie, zasady mówią, że pionek twojego przeciwnika musi ruszyć się o dwa pola — czyli musi być to pierwszy ruch tej bierki. 

Z kolei twój pion musi znajdować się w rzędzie odpowiednim do bicia — tylko w piątym rzędzie (dla białych) lub czwartym (dla czarnych). 

Abyś mógł wykonać bicie w przelocie, pionek twojego przeciwnika musi stanąć obok twojego pionka. Na przykład, jeśli masz pion na polu d5, a czarny wykonał ruch pionem na z e7 na e5, możesz go zbić.

Wykonując bicie w przelocie w szachach, ruszasz swoim pionem na miejsce za pionkiem przeciwnika, zbijając go. Innymi słowy, choć pionek przeciwnika ruszył się o dwa pola, drugi pion może go zbić tak, jakby ruszył się tylko o jedno pole! Biały pionek wchodzi na pole, przez które czarny pionek właśnie przeszedł, i zbija pion stojący „za swoimi plecami”.

Bicie w przelocie — dlaczego istnieje?

To dość zaskakująca zasada i faktycznie, wielu szachistów dziwi bicie w przelocie. Zasady dotyczące tego ruchu są jednak dość łatwe do zrozumienia.

Po pierwsze, taki ruch przysługuje tylko pionkom. Figury, nawet bijące po skosie goniec czy hetman, nie mogą bić w przelocie.

Po drugie, taki ruch możemy wykonać tylko, jeśli przeciwnik wykona ruch pionem o dwa pola z pozycji początkowej.

Po trzecie, możliwość bicia w przelocie musimy wykorzystać od razu, w następnym ruchu. 

W notacji szachowej zapisuje się ruch, wykorzystując pole, na którym znajdzie się bijący pion — ponieważ to jedyna sytuacja w szachach, gdzie bije się bierkę z innego pola niż to, na które się wchodzi. Dla prostoty można zaznaczyć takie bicie jako e. p. od en passant.

Gdyby ta zasada nie istniała, osłabiłaby bardzo pionki. Dodano ją, by ruch o dwa pola nie sprawiał, że pionek mógłby uciec spod bicia drugiego piona. We wcześniejszych wersjach szachów pionek zawsze mógł poruszać się tylko o jedno pole — i by przyśpieszyć grę, w osiemnastym wieku dodano zasadę pierwszego ruchu o dwa pola. Jednak by zachować dynamikę gry, wprowadzono równoważącą to zasadę bicia en passant.

Jak wykorzystać en passant

Nawet wśród szachowych mistrzów, en passant bywa zaskakującym manewrem. Może stanowić część ciekawego otwarcia (często kontruje obronę rosyjską), przełamać roszadę, czy pomóc w końcowej fazie gry. W opinii wielu mistrzów dobre wykorzystanie en passant może nawet pomóc w wypromowaniu piona!

Bicie w przelocie w szachach może być świetnym sposobem na mocne uderzenie wybranym pionem, ale może też być pułapką. Jeśli twój pion znalazł się w piątym rzędzie, to można powiedzieć, że daleko zaszedł. Prawdopodobnie jest więc zatem istotnym elementem twojej strategii, wykorzystanie en passant może zatem odciągnąć cię od ataku. Co więcej, twój przeciwnik traci tylko piona. To, że bicie w przelocie jest nieczęste i mało intuicyjne, nie oznacza, że jest „tajemną techniką” czy potężnym atakiem. Warto jednak o nim pamiętać, po prostu dlatego, by przeciwnik cię nim nie zaskoczył. Nikt nie chce czuć się głupio, tracąc pionka pod koniec gry. Nie należy jednak wykonywać bicia en passant w szachach tylko dlatego, żeby pokazać, że się zna tę zasadę.