Znajomość roszady w szachach w opinii wielu graczy stanowi granicę między graniem hobbystycznym a grą jako poważny sport. Wielu mistrzów szachowych dąży do wykonania roszady niemal od pierwszego posunięcia.

Jednak nie wystarczy wiedzieć, co to jest roszada w szachach — warto też wiedzieć, jak i kiedy z niej korzystać. Warto zrozumieć też, kiedy nie można zrobić roszady i jak wykorzystują ją bardziej doświadczeni gracze. Wśród nowicjuszy krążą liczne fałszywe mity dotyczące tego posunięcia i trzeba po prostu wiedzieć, jak ono wygląda.

Czym jest roszada w szachach?

Roszada to wyjątkowy ruch, ponieważ jako jedyny w szachach wykorzystuje dwie bierki: króla i wieżę. Roszada w szachach polega na przesunięcia króla o dwa pola w stronę wieży i jednoczesnym przesunięciu wieży tak, aby ta zajęła miejsce za królem. Wieża przeskakuje więc tutaj jedną bierkę — jako jedyna bierka poza skoczkiem. Łatwo to zapamiętać: król o dwa, wieża za!

Jeśli mamy do czynienia z wieżą królewską (h1 dla białych), to jest to tak zwana krótka roszada. Długa roszada w szachach wykorzystuje wieżę hetmańską z pola a1. Jednak należy pamiętać, że niezależnie od strony, w którą wykonujesz roszadę, król zawsze przesuwa się o dwa pola — na g1, (gdzie stał skoczek) w wypadku krótkiej roszady, lub na c1 (gdzie stał goniec hetmański) w wypadku długiej.

Krótką roszadę zapisujemy w szachowej notacji algebraicznej jako:

 O-O

… zaś długą jako

 O-O-O

W języku potocznym roszada to przetasowanie, przesunięcie. Ponieważ tu nie dodajemy ani nie usuwamy żadnych figur, często mówi się o „politycznych roszadach”, gdy na przykład dwóch ministrów wymienia się stanowiskami — choć wieża nie zajmuje miejsca króla podczas roszady w szachach.

Kiedy można, a kiedy nie można zrobić roszady?

W szachach istnieje wiele warunków zrobienia roszady. Jeśli chcesz wiedzieć, co to jest roszada w szachach, musisz poznać przepisy FIDE jej dotyczące.

Przede wszystkim, roszada może zostać wykonana tylko, jeśli król i wieża nie wykonały jeszcze żadnych ruchów. I to dosłownie — nawet jeśli bierki te ruszyły się i wróciły na pozycję wyjściową, to wtedy nie można wykonać roszady. Jeśli jedna z wież wykonała ruch, a druga nie, możesz użyć tej drugiej wieży. Oznacza to też, że gracz może wykonać roszadę tylko raz na partię, nie można więc wykorzystać króla dwukrotnie.

Pomiędzy królem i wieżą nie mogą znajdować się inne bierki. Roszadę wykonuje się więc po wyprowadzeniu skoczka, gońca i ew. hetmana z pierwszego rzędu.

Wielu graczy zapomina też o jednej istotnej kwestii. Kiedy nie można zrobić roszady? Król w szachu nie może użyć roszady, by uciec spod szacha. Roszady wykonać nie można także, gdyby król znalazł się na szachowanym polu — w tym także na polu, przez które musiałby przejść. Wszystkie trzy pola muszą być bezpieczne: to, na którym król stoi, to, przez które przechodzi, i to, na którym staje.

Można jednak wykonać roszadę w następnym ruchu, jeśli obronimy króla w inny sposób. Nie oznacza to także, że zagrożona wieża nie może wykonać roszady. Wieża może też wejść na zagrożone pole, ryzykując bicie.

Czym jest Roszada Pionowa?

Roszady w szachach można wykonać tylko, gdy wieża i król nie wykonały ruchu. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku kilku francuskich szachistów wpadło więc na chytry pomysł — a gdyby tak wypromować piona na wieżę na polu e8? Ta wieża nie wykonała jeszcze ruchu.

Logicznie rzecz biorąc, jeśli wszystkie pola między wieżą i królem są bezpieczne i wolne, teoretycznie można wykonać roszadę „pionową” – i zamiast na pole c1 lub g1 przesunąć króla na pole e3 i skoczyć wieżą aż na e2. Zaproponowano, by taką roszadę zapisywać O-O-O-O.

Choć w szachach warto myśleć niekonwencjonalnie, taki ruch jest jednak nielegalny — przepisy FIDE pozwalają na przestawienie króla i wieży tylko w tym samym rzędzie, nie kolumnie. To raczej żart, ale czasem można się z nim spotkać w niekonwencjonalnych problemach szachowych, na przykład w partiach przed powstaniem FIDE. 

Jakie są cele roszady w szachach?

Doświadczeni szachiści dobrze wiedzą, że im bliżej krawędzi szachownicy, tym bezpieczniej. Umieszczając króla z dala od centrum, utrudniamy przeciwnikowi atak. Król będzie chroniony przez trzy piony i sam też zapewnia im ochronę. Na ogół, główne walki toczą się w centrum. Co więcej, skoro wyprowadziliśmy już skoczka i gońca na środek planszy, to znaczy, że możemy zrównoważyć ofensywę defensywą.

Drugim skutkiem wykonania roszady jest włączenie wieży do walki, bliżej centrum. Często, jeśli wprowadziliśmy do gry gońca i skoczka, mamy osłabione tyły. Wieża to równoważy i chroni także króla. To dwie korzyści w jednej, dlatego wielu doświadczonych szachistów uważa, że roszada jest nieodzownym elementem dobrego otwarcia.Jak widać, roszada jest sama w sobie dość skomplikowana, ale by być prawdziwym mistrzem, warto wiedzieć, co to jest roszada w szachach i korzystać z niej efektywnie.