Młodzi miłośnicy szachów często musieli w zażartej dyskusji na lekcjach WF bronić swego stanowiska, że ta piękna gra jest sportem. Wielu ludziom — zwłaszcza uczniom — wydaje się, że sport i atletyka to tylko ruch ciała, i trzeba nie lada wysiłku… by wytłumaczyć im, że szachy sportowe również są rzeczą. Dlaczego szachy to sport? Cóż, na to pytanie można odpowiedzieć na kilka sposobów.

Szachy jako sport — co oznacza słowo ‘sport’?

Słowo ‘sport’ pochodzi, co ciekawe, od łacińskiego pojęcia ‘desportare’ – ‘porte’ znaczy „brama”, a “dis” czy „des” – oddalenie się. Zatem wychodzimy przez bramę… w domyśle, przez bramę domu, w którym pracujemy, by zająć się jakąś rozrywką czy odpocząć. Już w piętnastym wieku słowa ‘sport’ we Francji i Anglii używano wobec rozrywek i rekreacji jak turnieje rycerskie, polowania czy zawody łucznicze. Co za tym idzie, nie musi być to wysiłek ściśle fizyczny.

Jednak samo pojęcie sportu, igrzysk olimpijskich czy atletyki wywodzi się ze starożytnej Grecji. Wiele osób za początek współczesnego sportu uważa pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie w roku 1896, nawiązujące do starożytnych greckich tradycji. Oczywiście, w ówczesnej Grecji mało kto grał w szachy — sport jednak niejedno ma imię. W tamtych czasach można było zdobyć wieniec — odpowiednik medalu — za wyrecytowanie nowego wiersza ku czci bogów, co też jest sporym wysiłkiem intelektualnym. Już od czasów starożytnych zatem definicja sportu nie wymagała czystej sprawności fizycznej.

Czy umysł to mięsień?

Szachy to wysiłek intelektualny, możemy więc odwołać się do filozofii, by udowodnić, że szachy ćwiczą też ciało. Uczeni, jak Kartezjusz, wprowadzali przez lata rozróżnienie między ciałem a duchem czy umysłem – ale dziś wiemy przecież, że mózg i jego sprawność to fizyczne, namacalne części ciała. Myśli wytwarza nie efemeryczny „duch”, a konkretne impulsy w mózgu. Grając w szachy sportowe naprawdę ćwiczysz swój mózg i prowadzisz do wysiłku tej części ciała.

Co więcej, szachy rozwijają także inne fizyczne aspekty ciała. Mówi się czasem o kimś pogardliwie, że ma „refleks szachisty”. Jednak każdy, kto gra w szachy wie, że ta królewska gra wymaga naprawdę dobrego refleksu i zdolności do improwizacji planów w ostatniej chwili. W bardzo niewielu innych sportach cała misterna taktyka może zostać zniweczona w kilka sekund. Popularny obecnie serial „Gambit królowej” pokazuje także, że szachy są sposobem na samodoskonalenie czy udowodnienie innym swojej siły woli i osobowości.

Innym bardzo istotnym aspektem fizycznym szachów — choć raczej wśród graczy na wysokim poziomie — jest wytrzymałość fizyczna. Rozgrywki między profesjonalnymi graczami mogą zająć nawet kilka godzin, pełnych intensywnej pracy umysłowej. Nawet gdy masz ochotę na drzemkę lub łyk kawy, musisz stale oceniać sytuację i zachować czujność. Szachy wymagają skupienia, cierpliwości i wytrzymałości — dokładnie tak jak piłka nożna czy biathlon.

Szachy — szlachetny sport

Kolejnym istotnym aspektem sportu, który odróżnia go od innej aktywności fizycznej, jest jego etykieta i zasady fair play. Szachy mają własne zasady, kodeks etyczny — przed i po rozgrywce należy podać rękę przeciwnikowi, życzyć mu szczęścia i wyrazić uznanie dla wymagającego meczu. Dobre zasady fair play w szachach oznaczają szacunek dla przeciwnika oraz jego strategii. Nie ma w końcu znakomitej partii bez godnego przeciwnika.

Szachy budziły też emocje porównywalne z innymi sportami — choćby znany pojedynek Bobby’ego Fishera i Borysa Spaskiego w 1972 był dla wielu odzwierciedleniem Zimnej Wojny, ale i symbolem wspólnej pasji ponad podziałami politycznymi. Choć szachy jako sport mają naprawdę wiernych fanów i kibiców w krajach jak Rosja, Chiny czy Izrael, to jednak nie słyszano o przypadkach, by fani Kasparowa zdemolowali pociąg czy szaleli w centrum miasta.

Opinie ekspertów

Szachy są oficjalnie uważane za sport przez Międzynarodową Komisję Olimpijską. To aktywność, która ma zasady, jest konkurencją, i wymaga stałego treningu i doskonalenia umiejętności. Nie są wprawdzie sportem olimpijskim, choć od lat 20. zeszłego wieku oficjalnie organizowane są olimpiady szachowe. Wiele osób ma jednak nadzieję, że w XXI wieku szachy sportowe oficjalnie trafią na olimpiadę — podobnie jak dynamicznie rozwijający się e-sport mający wiele podobieństw do szachów.